ပါေမာကၡ ဦးသံစစ္ (အသည္းအထူးကု ဆရာဝန္ႀကီး) ၏ ေခြးကုိက္လွ်င္ ကာကြယ္ေဆးထိုးပါ
ေခြးကုိက္လွ်င္ ကာကြယ္ေဆးထိုးပါ By Good Health Originally posted 28/03/2012 11:12AMထားဝယ္ၿမိဳ႕ကုိ ေရာက္တဲ့အခါ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ဗဟုသုတ တုိးပြားသြားတယ္။ ဆရာဝန္ တစ္ေယာက္ရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ တစ္ခုနဲ႔ ႀကိဳးစားလံု႔လထုတ္တာဟာ ဘယ္ေလာက္ ေအာင္ျမင္ႏုိင္တယ္ဆုိတာကုိ မ်က္ဝါးထင္ထင္ ျမင္ရတယ္။ ဒီလုိ ေအာင္ျမင္မႈမ်ဳိး ႏုိင္ငံအႏွံ႔၊ ေဒသအႏွံ႔မွာ ရေစခ်င္တဲ့ ဆႏၵလည္း ျဖစ္တယ္။ ဆရာဝန္ကေတာ့ ထားဝယ္ၿမိဳ႕က ေဒါက္တာ ဦးသန္းဝင္းပါပဲ။ သူရဲ႕ ေခြးကုိက္ခံရသူ လူနာ ကာကြယ္ေဆးထုိးခန္း ေလးကုိ တည္းခုိခန္းနဲ႔ ကပ္လ်က္ျဖစ္ေနေတာ့ သြားၾကည့္မိတယ္။ လူအျပည့္ ေခြးကုိက္ခံရသူေတြကုိ စနစ္တက် ကာကြယ္ေဆး ထုိးေပးေနတာ ေတြ႕ရတယ္။ ထားဝယ္နယ္ တစ္ဝုိက္က လူေတြဟာလည္း ေခြးကုိက္ခံရရင္၊ အေကာင္ကုိက္ခံရရင္ ကာကြယ္ေဆး ထုိးရမယ္လုိ႔ နားလည္ေနတယ္။ သူ႔ေဆးခန္းကုိ လာၾကတယ္။ ေသေသခ်ာခ်ာ မွတ္ထားေပမယ့္ သံုးႏွစ္လား၊ ငါးႏွစ္လား မမွတ္မိေတာ့ဘူး။
ဒီကာလအတြင္းမွာ လူေပါင္း ၁၄၇၀၀ ေက်ာ္ကုိ ကာကြယ္ေဆး ထုိးေပးႏုိင္ခဲ့တယ္။ ဒီအထဲက ခုနစ္ေယာက္ေလာက္သာ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါ ရခဲ့ၾကတယ္။ အထူးသျဖင့္ မ်က္ခြံေအာက္ ေခြးကုိက္ခံရတဲ့ လူနာ၊ နားအေနာက္ ေခြးကုိက္ခံရတဲ့ လူနာ၊ အခ်ိန္ေနာက္က်မွ ကာကြယ္ေဆးထုိးသူ၊ ေခြးကုိက္ဒဏ္ရာကုိ ဖြင့္မထားဘဲ ခ်ဳပ္ၿပီး ပိတ္ထားသူေတြမွာ ေတြ႕ရသတဲ့။ အားက်လုိ႔ ရန္ကုန္ေရာက္တဲ့အခါ ေခြးကုိက္ခံရသူေတြအတြက္ ေဆးခန္းတစ္ခုဖြင့္ရင္ ေကာင္းမွာပဲလုိ႔ ၾကံစည္ စိတ္ကူးေပမယ့္ အခ်ိန္ေပးႏုိင္တဲ့ GP ဆရာဝန္ တစ္ဦးကသာ ကုိယ့္ထက္ပုိၿပီး အရာေရာက္မယ္ဆုိတာ ကုိယ့္ေဆးခန္း မန္ေနဂ်ာက ရွင္းျပေတာ့မွ သေဘာေပါက္သြားတယ္။ ေခြးကုိက္ခံရလုိ႔ ေဆးခန္းႀကီး သြားရမယ္ဆုိရင္ေတာင္ ေခြး႐ူးျပန္ ကာကြယ္ေဆးက အဆင္သင့္ ရွိခ်င္မွ ရွိမယ္။ စနစ္တက် ထုိးတတ္ခ်င္မွ ထုိးတတ္မယ္။ စနစ္တက် လမ္းၫႊန္ခ်င္မွ လမ္းၫႊန္တတ္မယ္။ စနစ္တက် ထုိးတတ္တဲ့ လူရွိရင္ေတာင္မွ ဒီလူဟာ ေဆးခန္းမွာ အျမဲရွိခ်င္မွ ရွိေနမယ္။ ဒါေၾကာင့္ ရန္ကုန္၊ မႏၲေလး စတဲ့ ၿမိဳ႕ႀကီးေပၚက GP ဆရာဝန္ေတြက ေခြးကုိက္ခံရတဲ့ လူနာေတြကုိ စနစ္တက် ထုိးေပးတဲ့ ေဆးခန္းေလးျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစားေစခ်င္တယ္။
ဘာလုိ႔ ဒီေဆးခန္းေတြဟာ အေရးႀကီးရတာလည္းဆုိေတာ့ ေခြးကုိက္ခံရၿပီး ေခြး႐ူးျပန္ျဖစ္သူ အားလံုးနီးပါး အသက္ဆံုး႐ံႈးႏိုင္လုိ႔ပါပဲ။ ေခြးကုိက္ခံရၿပီး၊ အေကာင္ကုိက္ခံရၿပီး စနစ္တက် ကာကြယ္ေဆး ထုိးႏုိင္ရင္ ရာႏႈန္းျပည့္ တားဆီးႏုိင္တဲ့ ေရာဂါတစ္ခု ျဖစ္ေနလုိ႔ပါပဲလုိ႔ မႏၲေလး ေဆးတကၠသုိလ္ ေဆးပညာ ပါေမာကၡ ဌာနမွဴး ဦးေအာင္ႀကီးက ေမာ္လၿမိဳင္ ဆရာဝန္အသင္း ေဆးပညာ ႏွီးေႏွာပဲြမွာ ေဟာေျပာသြားတယ္။ ေခြးကုိက္ခံရပဲ ခံရ၊ ေခြးသြားနဲ႔ ျခစ္မိပဲ ျခစ္မိ၊ ေပါ့ဆေနလုိ႔ မရပါဘူးတဲ့။ ေခြးက ႐ူးလုိ႔ ကုိက္တာ မဟုတ္ဘူး။ ေခြးကုိ စမိလုိ႔ ကုိက္တာ။ ကစားရင္း၊ ေဆာ့ရင္း ကုိက္မိတာ၊ ျခစ္မိတာဆုိၿပီး မေပါ့ဆပါနဲ႔တဲ့။ ေခြးကို ကာကြယ္ေဆး ထုိးထားတာပဲဆုိၿပီးလည္း မေပါ့ပါနဲ႔တဲ့။ ေခြးကုိက္ခံရတဲ့ သုိ႔မဟုတ္ သြားျခစ္ခံရတဲ့ ဒဏ္ရာကုိ ျပဳစုကုသျခင္းနဲ႔ PEP (Post-exposure Prophylaxis) လုိ႔ေခၚတဲ့ ကာကြယ္ေဆးထုိးျခင္းဆုိတဲ့ အပုိင္းႏွစ္ပုိင္း ရွိပါသတဲ့။ ႐ုိင္းတဲ့ေခြး၊ ေလလြင့္တဲ့ ေခြးေတြဟာ အႏၲရာယ္ရွိသလုိ ခ်စ္စရာေကာင္းတဲ့ အနီးကပ္ေခြးကလည္း အႏၲရာယ္ရွိတာပါပဲတဲ့။ WHO ကေတာ့ အနာကုိ ေရနဲ႔ ေသေသခ်ာခ်ာ စင္ေအာင္ ေဆးရမယ္၊ ဆပ္ျပာနဲ႔ ေသေသခ်ာခ်ာ ေဆးရမယ္၊ ဆပ္ျပာကို မရႏုိင္ရင္ေတာင္မွ ေရနဲ႔ ေသခ်ာေျပာင္ေအာင္ ၁၀ မိနစ္ေလာက္ ေဆးရမယ္တဲ့။ ဒီလုိ ေရေဆးတာနဲ႔ပဲ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါ ျဖစ္ႏႈန္းကုိ ၉၀ ရာခုိင္ႏႈန္းေလာက္ ေလွ်ာ့ခ်ႏုိင္ပါသတဲ့။ အနာကုိ တင္ခ်ာ (Iodine) နဲ႔ တုိ႔ ေပးရပါမယ္။
အနာကုိ ကုိင္တြယ္တဲ့အခါ လက္ဗလာနဲ႔ မကုိင္ပါနဲ႔။ လက္အိတ္ဝတ္ၿပီး ကုိင္တြယ္ပါတဲ့။ ပုိးေသေအာင္ င႐ုတ္သီးတုိ႔၊ ကြမ္းရြက္တုိ႔ ကြမ္းငံုအုပ္တာတုိ႔၊ ဆီထည့္တာတုိ႔၊ ေျမျဖဴသိပ္တာတုိ႔ မလုပ္ပါနဲ႔။ အနာကုိ မခ်ဳပ္ပါနဲ႔၊ အနာကုိ ဖြင့္ထားပါ။ ကာကြယ္ေဆးက ႏွစ္မ်ိဳးရွိတယ္။ Rabies Virus ေျခကုပ္ မယူႏုိင္ေအာင္ အနာပတ္လည္ထုိးတဲ့ ေသြးရည္ၾကည္ ကာကြယ္ေဆး Rabies Immunoglobulin (RIG) နဲ႔ ေရရွည္မွာ ကာကြယ္ေပးႏုိင္မယ့္ Anti-Rabies Vaccine ႏွစ္မ်ိဳး ရွိတယ္။ Immunoglobulin ေခၚတဲ့ ပဋိပစၥည္းက လူကထုတ္တဲ့ ပဋိပစၥည္းနဲ႔ ျမင္းကထုတ္တဲ့ ပဋိပစၥည္း ႏွစ္မ်ိဳးရွိတယ္။ လူက ထုတ္တာကုိ HRIG လုိ႔ ေခၚၿပီး ျမင္းေသြးရည္ၾကည္က ထုတ္ရင္ ERIG လုိ႔ေခၚတယ္။ အနာရဲ႕ အတြင္းကုိလည္း ထုိးရမယ္။ အနာေဘးပတ္ပတ္လည္ကုိလည္း ထုိးရမယ္။ HRIG ဆုိရင္ 20 IU/kg ထုိးရမယ္။ ERIG ဆုိရင္ HRIG ရဲ႕ ႏွစ္ဆ (20 IU/kg) ထုိးရမယ္။ ေခြးကုိက္ခံရတဲ့ ေနရာမ်ားရင္ ေနရာႏွံ႔ေအာင္ Sterile normal saline နဲ႔ ႏွစ္ဆ၊ သံုးဆေရာၿပီး ထုိးရမယ္။ ပုိေနေသးရင္ တင္ပါးတုိ႔၊ ေပါင္ အေရွ႕ပုိင္းတုိ႔မွာ အသားေဆး IM ထုိးရမယ္တဲ့။ သတ္မွတ္ထားတဲ့ ေဆးအခ်ိန္အဆထက္ ပုိမထုိးပါနဲ႔တဲ့ အရင္တုန္းက ကာကြယ္ေဆး မထုိးခဲ့ဖူးတဲ့ လူေတြမွာသာ လုိတယ္။ ျဖစ္ႏုိင္ရင္ေတာ့ ေခြးကုိက္ခံရတဲ့ ေန႔မွာပဲ ထုိးေပးေစခ်င္တယ္။ ေဆးရမႈ ခက္ခဲရင္ေတာ့ ခုနစ္ရက္အတြင္း ထုိးပါ။ ခုနစ္ရက္ ေက်ာ္သြားရင္ေတာ့ အက်ဳိးမရွိဘူးလုိ႔ ဆုိတယ္။ ေခြးကုိေတာ့ ၁၀ ရက္ ေစာင့္ၾကည့္ပါ။
Vaccine ေတြက-
- Human diploid cell vaccine (HDCV)
- Purified vero cell rabies vaccine (PVRV, Verorob)
- Purified chick embryo cell vaccine (PCECV, Rabipur)
- Purified duck embryo vaccine
(PDEV-Lyssavax) တုိ႔ ျဖစ္ၾကတယ္။
Nerve tissue ကထုတ္တဲ့ Vaccine ေတြကုိ သိပ္မသံုးၾကေတာ့ဘူး။ Vaccine ေတြ ထုိးနည္း ႏွစ္မ်ဳိးရွိတယ္။ တစ္ခုက အသားထဲကုိ ထုိးတဲ့နည္း (IM)Intramascular နဲ႔ အေရျပားထဲကုိ ထုိးတဲ့နည္း (ID)Intradermal နည္းေတြ ျဖစ္တယ္။ Vaccine အသားေဆး ထုိးရမယ့္ ေနရာကေတာ့ လက္ေမာင္းပဲ။ ကေလးေတြမွာ ေပါင္ရဲ႕ ေဘးဘက္ပဲ။ တင္ပါးကုိ မထုိးရဘူး။ အေရျပားထဲကုိ ထုိးရင္ လက္ေမာင္း၊ လက္ဖ်ံ၊ ေပါင္ရဲ႕ေဘး၊ ဝမ္းဗုိက္ေအာက္ပုိင္း၊ ပခံုးတုိ႔မွာ ထုိးလုိ႔ရတယ္။ အေရျပားထဲကုိ ထုိးတဲ့နည္းက အသားေဆး ထုိးတာထက္ ေဆးပမာဏ ထက္ဝက္သက္သာတယ္။ ပုိၿပီး ကာကြယ္ႏုိင္တယ္လုိ႔ ဆုိတယ္။ ၂၀၁၀ ျပည့္ႏွစ္အတြက္ WHO ကာကြယ္ေဆးထုိးနည္း ဇယားေလး ေပးထားတယ္။ အသားေဆးထုိးနည္း ႏွစ္မ်ဳိးရွိတယ္။
Essen regimen နဲ႔ Zagreb regimen ဆုိၿပီး ရွိတယ္။ Essen regimen ကေတာ့ ျဖစ္ျဖစ္ခ်င္းမွာ တစ္လံုးထုိး၊ သံုးရက္ေျမာက္မွာ တစ္လံုးထုိး၊ ခုနစ္ရက္ေျမာက္မွာ တစ္လံုးထုိး၊ ၁၄ ရက္မွာ တစ္လံုးထုိး၊ အရင္ကေတာ့ ၂၈ ရက္မွာ တစ္လံုး ထပ္ထုိးခုိင္းတယ္။ ဒါေပမဲ့ အခု ေလးလံုးပဲ လုိတယ္တဲ့။ Zagreb ကေတာ့ ကုိက္ခံရတဲ့ေန႔မွာ ႏွစ္ေနရာ တစ္လံုးစီထုိး၊ ႏွစ္ရက္မွာ တစ္လံုး၊ ၂၁ ရက္မွာ တစ္လံုးထုိး၊ ေလးလံုးထုိးရမယ္။ အေရျပားထဲကုိ ထုိးတဲ့နည္းကေတာ့ ျဖစ္စေန႔မွာ ႏွစ္ေနရာထုိး၊ သံုးရက္ေျမာက္ေန႔မွာ ႏွစ္ေနရာထုိး၊ ခုနစ္ရက္ေျမာက္မွာ ႏွစ္ေနရာထုိး၊ ၂၈ ရက္ၾကာရင္ တစ္ေနရာ ထုိးရမယ္။ ဒါက ၾကာရင္ ေမ့သြားမယ္။ ေဆးတစ္လံုးကုိ ေလးေနရာခဲြၿပီး တစ္ပတ္အတြင္း ၀၊ ၃၊ ၇ ထုိးတဲ့နည္းလည္း ေပၚေနတယ္။ အေရျပားထဲ Intradermal ထုိးတယ္ဆုိတာ အေရျပားေအာက္ Subcutaneous မျဖစ္ဖုိ႔ သိပ္အေရးႀကီးတာပါပဲ။ “One ID injection, at 4 sites (deltoids and lateral thighs) days 0, 3, 7" တဲ့။
ေခြးကုိက္ခံရတဲ့သူေတြကုိ WHO ကတစ္ဆင့္ သံုးဆင့္ခဲြထားတယ္။ ေခြးကုိ အစာေကၽြးရင္း ထိ႐ံုထိတာ၊ အေရျပားက မေပါက္ျပဲဘူးဆုိရင္ ပထမအဆင့္ေခၚတယ္။ ဘာမွ ကာကြယ္ေဆးေပးစရာ မလုိဘူး။ နည္းနည္းပါးပါး ေပါက္ျပဲတယ္၊ ဒါေပမဲ့ ေသြးလည္း မထြက္ဘူးဆုိရင္ ဒုတိယအဆင့္ ေခၚတယ္။ ကာကြယ္ေဆး (Vaccine) ပဲ ထုိးဖုိ႔လုိတယ္။ အေရျပား ေပါက္တယ္၊ ျပဲတယ္၊ ေခြး႐ူးရဲ႕ သြားရည္နဲ႔ ထိတယ္ဆုိရင္ ေသြးရည္ၾကည္ (RIG) နဲ႔ ကာကြယ္ေဆး (Vaccine) ႏွစ္မ်ဳိးစလံုး ေပးရမယ္တဲ့။ ေခြးေတြကုိ ကုိင္တြယ္ေနရတဲ့သူ ဆုိရင္ ကာကြယ္ေဆး ထုိးထားဖုိ႔ ေကာင္းတယ္။ ပထမအႀကိမ္၊ သံုးရက္ၾကာ တစ္ႀကိမ္၊ ၂၁ သုိ႔မဟုတ္ ၂၈ ရက္ အၾကာမွာ တစ္ႀကိမ္ ထုိးထားရမယ္။။ ကာကြယ္ေဆး ႀကိဳထုိးထားခဲ့ၿပီဆုိရင္ ေခြးကုိက္ခံရရင္ Immunoglobulin (RIG) ရွာဖုိ႔ မလုိေတာ့ဘူး။ ေခြးကုိ အစာစားတုန္း မစပါနဲ႔။ အိပ္ေနတဲ့ ေခြးကိုလည္း မစနဲ႔။ ေခြးငယ္ တစ္အုပ္နဲ႔ ေခြးမႀကီးနားလည္း မကပ္လုိက္ပါနဲ႔တဲ့။ ေခြးေတြကုိလည္း ကာကြယ္ေဆး ထုိးေပးထားရမယ္။
ပါေမာကၡ ဦးသံစစ္ (အသည္းအထူးကု ဆရာဝန္ႀကီး)
Lwin Pwin
Web-site: www.nlabr.com
Blog: http://wanna23-23.blogspot.com/
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
0 comments:
Post a Comment